دونلی
استاد شیرمحمد اسپندار در 1310 هجری شمسی در بمپور دیده به جهان گشود.
در نوجوانی به پاکستان رفت و در سال 1337 با کوله‌باری از تجربه به وطن برگشت و با اجراهای موفق و شاهکارهای هنری خود در جشنواره‌های داخلی و خارجی، برگ‌های زرینی به کارنامه افتخارات خود افزود: او موفق به کسب دکترای افتخاری موسیقی سنتی از کشور فرانسه و دیپلم افتخار نوازندگی در ایران و صدها لوح و جایزه ارزنده دیگر شد. تندیس او و نخستین <دونلی> در موزه تهران به یادگار گذاشته شده است.
او در مصاحبه‌ای گفته است: <بله، درخواست‌های زیادی داشتم که به کشورهای خارجی بروم، ولی من قبول نکردم. حتی افرادی نیز همین جا، بمپور، نزد من آمدند ولی من به پیشنهادهای آنها جواب رد دادم. وقتی در فرانسه بودم، از من دعوت شد که بمانم ولی من قبول نکردم. من با خود عهد کرده‌ام که بک وجب از خاک شهر خود را با صد کشور خارجی عوض نکنم.>
گفتگوی ما با شیرمحمد اِسپندار را بخوانید:
<نی> و <دونلی> چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
<تک‌نی> با <دونلی> که از دو عدد نی تشکیل شده است، علاوه بر تفاوت ظاهری از لحاظ صدا نیز متفاوت است. من تا 1362 برای نواختن موسیقی بلوچی از تک‌نی هم استفاده می‌کردم.
چند نفر هستند که دونلی می‌نوازند؟
فردی در <نی‌شهر> دونلی را به صورت بسیار ابتدایی می‌نوازد، اما از او اطلاع کافی ندارم. شنیده بودم که فرد دیگری در آنجا دونلی به دست می‌گیرد.
شما فعلاً کجا سکونت دارید؟
من در <بمپور> که مرکز بلوچستان ایران است، زندگی می‌کنم و شهر زاهدان که مرکز استان است تا اینجا 4 ساعت فاصله زمانی دارد.
شما با دونلی چه مقام‌هایی را اجرا می‌کنید؟
نمی‌توان به راحتی به این پرسش پاسخ داد. بگذارید اینگونه بگویم که با گرفتن هر یک از سوراخ‌های دونلی می‌توان ملودی بی‌شماری ایجاد کرد.
دونلی شش سوراخ دارد که سه سوراخ را با دست راست و سه سوراخ را با دست چپ می‌گیرند. من هر آهنگی که به ذهنم بیاید را با این ساز می‌نوازم.
ما در موسیقی بلوچی، نغمه زهیروک داریم که در زمان فراق و هجر و غم یار نواخته می‌شود.
برای آیین شادی و جشن و پایکوبی از نغمه <لَلِه لَرُوک> استفاده می‌کنیم.
نغمه و صوت دیگر <مَشکی میروک> است، زمان اجرای این نغمه در زمان آیین دامادی است . قدیم رایج بود که داماد را سوار اسب می‌کردند و به حمام می‌بردند و در کنار یک نهر و یا رودخانه و در موقع برگشتن داماد از آب‌تنی با این نغمه‌ها، فریاد شادی سر می‌دادند. عروس و داماد پس از این روز، سه شب اول را نزد پدر و مادر عروس می‌مانند و سپس سه شب دیگر را به خانه داماد می‌روند و شب هفتم قوم و خویش‌ها را دعوت می‌کنند و جشن می‌گیرند و در این جشن در منزل دونلی می‌نوازند. در واقع دونلی فقط در خانه نواخته می‌شود.
در اینجا نی، دونلی، تنبورک و دُهُلک ، سیم‌های خود را کوک می‌کنند و موسیقی را اجرا می‌کنند.
استاد شما چه کسانی بودند؟
من در پاکستان مدتی نزد چند استاد این ساز را تمرین کردم.
در واقع سال 1363 بود که این سفر را انجام دادم. البته فراگیری این ساز برمی‌گردد به مدت اقامت من در زمان رضاخان که نزدیک به 15 سال در آنجا بودم. سال‌های گذشته در شهر <سند>، دونلی نواخته می‌شد.
شما چند سال دارید؟
در زمان رضاخان که مشکل سربازگیری پیش آمد، رئیس آماری در منطقه بود که بنا بر اصرار پدرم، شناسنامه من را 35 ساله گرفت.
و به این صورت همه همسالان من به سربازی رفتند و من به خدمت سربازی نرفتم. در واقع من 75 سال و یا بیشتر دارم.
در منطقه شما چه نوع سازهایی نواخته می‌شود؟
سرنا، دهلک، طنبورک، قیچک، البته سرنا با دهلک نواخته نمی‌شود.
برای آموزش ساز دونلی چند شاگرد پذیرفته‌اید؟
من فقط فعلاً یک شاگرد دارم که نام او <حلیم آتشگر> است. تاکنون چند بار شاگردهای من از اواسط کار خسته شدند و نتوانستند ساز را یاد بگیرند. چون نواختن این ساز بسیار مشکل است. در واقع <نفس گردون> آن بسیار سخت است. ساز دونلی را شاید کسی بتواند بنوازد ولی <نفس گردون> آن کار هر کسی نیست. حتی بچه‌های خودم هم نتوانستند این ساز را یاد بگیرند.
من تصویری از شما دیده‌ام که به پاهای خود طناب بسته‌اید و مشغول نوازندگی دونلی هستید. چرا در موقع اجرا پاهای خود را می‌بندید؟
این طناب در واقع نقش زانوبند را بازی می‌کند. من زانوی خود را می‌بندم که در موقع نواختن ساز، پاهایم تکان نخورد. در غیر اینصورت با اندک تکانی، دست نوازنده از روی سوراخ می‌لغزد و آهنگ خارج می‌شود. البته در پاکستان بیاد دارم که نوازندگان دونلی روی دو زانو هم می‌نشستند.
تاکنون دونلی را همراه با سازهای محلی دیگری هم اجرا کرده‌اید؟
ع بله. زمانی در بوشهر برنامه داشتم و کسانی با من همراهی کرده‌اند.
این هنرمندان با من اشعار فارسی خوانده‌اند و بیشتر در مایه دشتی نواخته‌ام.
چند بار به جشنواره موسیقی فجر دعوت شده‌اید؟
به غیر از آخرین جشنواره، تقریباً در همه جشنواره‌های موسیقی فجر شرکت کرده‌ام. البته به غیر از این،سفرهای دیگری به اقصی‌نقاط کشور داشته‌ام. مثلاً اخیراً از قائن به اصفهان و از آنجا به تهران و سپس به زادگاه برگشتم. در همه این شهرها برنامه اجرا کردیم.
از سفرهای خارج از کشور بگویید:
سفری به مالزی داشتم که همراه 4 نفر رفتیم. البته آنها فقط همراه بودند. (رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی زاهدان و مترجم و دیگران) به غیر از این به کلمبیا،فرانسه، پاناما، اکوادور، پرو و آفریقای جنوبی و کوالالامپور و دیگر کشورها سفر کرده‌ام.
در واقع سالی یک یا دو بار برنامه خارجی دارم.
آیا از پاکستان هم دونلی نواز به کشورهای دیگر سفر می‌کند؟
این نوازندگان همگی فوت کرده‌اند. کسی دیگر در پاکستان نیست. البته شاید عده قلیلی باشند، ولی اصلاً در این حد نیستند که بتوانند اجرا کنند. حتی تراشکار برای ساخت دونلی کمتر پیدا می‌شود. برای سفارش ساخت یک ساز دونلی، باید چندماهی منتظر ساخت بود.
ساختار ساز چگونه است؟
ع دو عدد نی جدا است که یکی 10 نی و دیگری 6 نی دارد. البته نکته‌ای که در رابطه با سؤال قبلی یادم آمد این است که تا به حال از پاکستان استاد مصری خان جمالی به لندن سفرکرده است. او از جمالی‌های خاش بلوچستان و یک ایرانی بود. در دنیا دونلی‌نوازی چون او پیدا نمی‌شد. چون او حدود یک قرن پیش فوت کرده است.
آیا تا به حال دونلی را با یک ساز کلاسیک غربی نواخته‌اید؟
نه . چون هیچ سازی در دنیا با دونلی نمی‌تواند هماهنگ بشود. حتی ساز قیچک هم نمی‌تواند با دونلی همراهی کند. چون نوع نواختن ساز دونلی چنان سریع است که آرشه قیچک نمی‌تواند با رقص انگشتان بر روی سوراخ‌های دونلی هماهنگ شود. البته تنبور و دُهُلَک با دونلی می‌توانند همراهی کنند.
استاد چرا درصدد نیستید که شاگردانی را تعلیم دهید؟
سالی که من به تهران رفتم و رئیس مرکز موسیقی وزارت ارشاد آقای مرادخانی بود،گفتم که برای من شاگرد تهیه کنید تا از هر 10 نفر هنرجو، 3 نفر هنرمند تحویل بدهم. حتی در زاهدان هم چنین خواسته‌ای را عنوان کردم و حتی در همین بمپور هم گفتم که من در خانه هستم و برایم شاگرد بفرستید.
گفتم که بروند خودشان در پاکستان ساز سفارش بدهند و بیاورند هر چند که ساز ایده‌آل یک میلیون تومان است، ولی می‌توان فعلاً سازهای ابتدایی تهیه کرد. همه کشور تحت نظر سیاست‌های ارشاد است، ولی ارشادآنگونه که باید و در حد و اندازه‌ای که از آن انتظار می‌رود، موثر نیست.
شما در صحبت‌های خود اشاره کردید که این ساز گران است. مگر جنس این ساز چیست؟
اولاً سازی که یک میلیون تومان می‌ارزد، موقع اجرا دیگر نیازی به بلندگو ندارد و در ثانی همان سازهای ابتدایی هم از چوب درخت‌هایی به نام <کَلِی-ر-> و <کُنار> ساخته می‌شوند.
البته از چوب درخت دیگری هم برای ساخت دونلی استفاده می‌شود که در پاکستان <سیخار> که در ایران <بَب-بوره> نامیده می‌شود. البته در کراچی سازهای ابتدایی وجود دارد که ارزان است. در شهری به نام <مورا> در پاکستان هم تراشکار ساز دونلی هست. شرط خریدن ساز از آنجا به نظر من این است که ابتدا باید سفارش داد، بعد هنگام دریافت، حتماً امتحان شود و پس از اینکه معلوم شد که ساز ایده‌آلی است آن را به ایران بیاورند.
استاد کمالان در جمع کارکنان مجتمع آموزش عالی ایرانشهر
حضور استاد کمالان هوت در مجتمع آموزش عالی ایرانشهر
http://irapic.com/uploads/1215012726.jpg
زبان ونژاد مردم بلوچ
بلوچستان
نام بلوچستان در کتیبه‌های بیستون و تخت‌جمشید داریوش بزرگ هخامنشی، ماکا یا مَکَه آمده است و ایالت چهاردهم بوده است.بلوچستان را در زمان ساسانیان، کوسون می‌گفتند اما کهن‌ترین نام آن همان ماکا یا مک می‌باشد که هرودت آن را مِکیا یا مکیان خوانده است.نام‌های ذکرشده تا پس از اسلام در میان مردم معمول بوده است، زیرا در سده‌ی نخست هجری قمری که عرب‌ها بر این سرزمین دست یافتند، مکران نام داشت. بدین ترتیب سده‌ها این سرزمین مکران نامیده شده است و جهان‌گردان عرب هم به نام مکران از این ناحیه یاد کرده‌اند.به باور برخی مورخان، بلوچ‌ها در گذشته‌ی بسیار دور ازمناطق دیگر به مکران مهاجرت کرده‌اند و از این زمان به بعد نام بلوچستان از آنان ماخوذ شده است.
زبان
مهم‌ترین زبان جنوب‌شرقی ایران، زبان بلوچی است که آن را به‌خاطر گونه‌ی کهن بسیاری از واژگان، باید از زبانهای مهم ایرانی شمرد. زبان بلوچی با زبان پهلوی اشکانی و نیز پهلوی اوایل دوره‌ی ساسانی نزدیک است.زیرا در اثر سختی رفت و آمد در همه‌ی سده‌های گذشته و همچنین نبود آمیختگی با دیگر گویش‌ها، صورت اصلی کلمه‌ها در این زبان پیوسته بدون دگرگونی مانده است.
زبان بلوچی از نظر زبان‌شناسی و نیز شناختن ریشه‌ی بسیاری از واژه‌ها و سابقه‌ی برخی اصطلاح‌های رایج در زبان‌فارسی، از منابع مهم به‌شمار می‌رود و می‌توان آن را به دو بخش زیر تقسیم کرد:
1- بلوچی شمالی یا سرحدی: این گویش در نواحی زاهدان، خاش و سیستان متداول است.
2- بلوچی جنوبی: در ایرانشهر، سراوان،سرباز و چابهار بدان سخن گفته می‌شود که با وجود تفاوت در بیشتر واژگان، برای افراد هر دو دسته قابل تشخیص است.
نژاد
پژوهش‌گران بر این باورند که آریایی‌ها در روزگاری بسیار کهن در دشت پامیر، آسیای میانه، ارمنستان، ارتفاعات کارپات، ساحل‌های رود دانوب پایین، آلمان، اسکاندیناوی و به‌بیان دیگر در شمال اروپا و آسیا زندگی می‌کرده‌اند.
بعدها یعنی حدود 4000سال پیش از میلاد، در اثر زیادشدن جمعیت و یا برخی علت‌های دیگر، از این سرزمین‌ها به‌مهاجرت پرداخته و هر دسته از آنان به‌جانبی رهسپار شده و در آن اقامت گزیدند.
گروهی از این قبیله‌ها از راه خوارزم به‌سوی بلخ و پیرامون آن سرازیر شده و در حدود شرقی و شمال‌شرقی ایران کنونی ساکن گردید. بعدها همین گروه به‌سوی غرب پیش آمد و به‌شعب و قبایل گوناگون بخش شدند.
شاهان هخامنشی، بخش اعظم این سرزمین‌ها و اقوامی را که در آن زندگی می‌کرده‌اند به زیر فرمان خود درآوردند. در برخی از کتیبه‌های داریوش از جمله کتیبه‌ی بیستون که در آغاز سال 520 پیش از زایش یه‌فرمان وی در صخره‌ای از کوه بیستون کنده شده از ایالت‌های 23گانه‌ی هخامنشی از جمله ماکا(بلوچستان )نام برده شده است
بی‌تردید قوم سخت‌کوش بلوچ نیز از همین اقوام آریایی جدا شده و پس از گذشتن از بخش‌های شمالی به‌ناحیه‌ی جنوب آمده است. در این مورد نزدیکی زبان بلوچی به زبان باستانی اقوام مادی، موید این نظر است. با توجه به بررسی و اندازه‌گیری‌های انجام شده توسط دانشمندان نژادشناس از درازای بدن همه‌ی طوایف و قبایل از جمله مردم بلوچستان، آشکار شده است که مشخصات نژادی بلوچ‌ها و آریاییان کاملاً شبیه و یکسان بوده و درنتیجه قوم بلوچ، ایرانی نژاد و همانند کُرد، لُر ، فارس، آذری، تاجیک و... شعبه‌ای از نژاد آریایی می‌باشند
بلوچ‌ها، قامتی بلند و کشیده دارند که میانگین درازای آن به 170 و در حداکثر آن، به 190 سانتی متر می‌رسدهمچنین سروصورتی پهن با موهای بسیار، جمجمه‌ای بزرگ به اندازه‌ی 80-81 و بینی کشیده و چشمانی درشت که از ویژگی‌های طبیعی و ایرانی بودن آنها است